Wijzigingen in de grondwet bij de verkiezingen

Op 17 maart 2021 zullen er weer Tweede Kamer verkiezingen worden gehouden. Elke stemgerechtigde Nederlander kan zich dan uitspreken over een nieuwe Tweede Kamer, maar er gebeurt meer als de nieuw gekozen Tweede Kamer aan het werk gaat. Vaak zijn er in de jaren die aan de verkiezingen voorafgaan diverse voorstellen voor wijzigingen in de grondwet ingediend. Het aannemen van zulke wijzigingen vereist een veel uitgebreidere procedure dan het wijzigen van een gewone wet. Dit is ook logisch, want de grondwet vormt de basis van onze democratische samenleving. Het is de hoogste nationale wet voor de Nederlandse staat. Dit brengt met zich mee dat alle andere wetten haar bepalingen in acht moeten nemen. Eerst geven we meer uitleg over de verkiezingen.

Team Kennisdomein

30 april 2023 ·

7 minuten Leestijd

4.3K X Bekeken

Lees verder na de afbeelding.

Verkiezingen, politieke partijen en Kamerzetels

Alle politieke partijen die aan de verkiezingen meedoen, hebben een lijst opgesteld met verkiesbare personen. Het aantal stemmen dat ze behalen wordt vertaald naar het aantal zetels dat ze in de nieuwe Tweede Kamer zullen mogen bezetten. Er zijn 150 plaatsen te verdelen.

De verdeling van al die Kamerzetels is van groot belang voor de nieuwe regering die daarna wordt samengesteld. Die regering bestaat in Nederland altijd uit politici van verschillende politieke partijen. Die maken een plan om de komende jaren met elkaar te kunnen samenwerken. Dat lukt alleen goed als die politici worden geleverd door politieke partijen die in de nieuwe Tweede Kamer een meerderheid aan zetels bezetten. Vaak zijn er verschillende combinaties mogelijk. Dat is ook de reden dat het vormen van een nieuwe regering in Nederland vaak erg lang duurt.

Naast een nieuwe regering ook een wijziging van de grondwet

Voor het aannemen van wijzigingen in de grondwet geldt een zware procedure. Na het indienen van zo’n wijzigingsvoorstel nemen de Tweede Kamer en Eerste Kamer het voorstel met een gewone meerderheid van stemmen aan. Vervolgens wordt gewacht tot het eerstvolgende moment dat de Tweede Kamer wordt ontbonden in verband met nieuwe verkiezingen. Er wordt een nieuwe Tweede Kamer gekozen en daarna wordt het eerder aangenomen voorstel opnieuw in stemming gebracht. De Tweede Kamer en Eerste Kamer moeten nu allebei dit voorstel opnieuw aannemen en wel met een 2/3^e meerderheid. Pas als dit is gebeurd en de Koning er samen met een minister of staatssecretaris zijn handtekening onder heeft gezet, wordt de wijziging gepubliceerd in het Staatsblad en treedt de grondwetswijziging in werking.

Dit is een procedure die soms jarenlang kan duren. Sommige voorgestelde wijzigingen van de grondwet zijn al in 2016 voor een eerste stemming ingediend. Er is dan ook kritiek op deze bewerkelijke gang van zaken. Zo gaan er zelfs stemmen op om de tweede stemmingsronde af te schaffen. Toch moet daar niet te makkelijk over worden gedacht. Het zou namelijk betekenen dat een zittend parlement zonder nadere invloed van de kiezer de complete grondwet zou kunnen wijzigen. Reden genoeg voor veel betrokkenen om stevig vast te blijven houden aan de eis van een tweede stemmingsronde. Ook al leven de wijzigingen die bij voorgaande verkiezingsrondes speelden niet erg onder de kiezers en de politieke partijen, er kan altijd een wijziging in stemming worden gebracht die het land verdeelt. Een check door de kiezer wordt daarom door velen nog steeds als noodzakelijk beschouwd.

De grondwetsaanpassingen van 2021

En welke wijzigingen van de grondwet staan er in 2021 op de planning? Het zijn er maar liefst dertien. Ze zijn niet allemaal even belangrijk. Wanneer je de opsomming leest komt bij sommige wijzigingsvoorstellen de herinnering aan de maatschappelijke discussie weer bovendrijven. Een paar van de belangrijkste voorstellen zijn:

• invoering van een bindend referendum op alle bestuurlijke niveaus;
• het na de verkiezingen voor de tweede keer goedkeuren van een grondwetswijziging laten plaatsvinden in een verenigde vergadering van Eerste en Tweede Kamer.
• het briefgeheim, telefoongeheim en telegraafgeheim wordt zodanig gemoderniseerd dat ook elektronische post eronder gaat vallen;
• het recht op een eerlijk proces en toegang tot de rechter wordt opgenomen in de grondwet;
• als eerste zin in de grondwet komt de algemene bepaling te staan dat Nederland een democratische rechtsstaat is.

Stuk voor stuk belangrijke onderwerpen die na de verkiezingen nog een keer met een 2/3^e meerderheid in beide Kamers moeten worden goedgekeurd.

Het bindend referendum

Rond dit onderwerp is heel wat gediscussieerd. Er bestond in Nederland tot juli 2018 de mogelijkheid om een raadgevend referendum te organiseren. De wet hiervoor werd ingetrokken en een correctiemogelijkheid door burgers was daarmee van de baan. Vanuit de gedachte van een representatieve democratie is dit ook logisch. Degenen die wij kiezen zijn degenen die de belangenafwegingen behoren te maken. Toch werd eind 2018 door de Staatscommissie Parlementair Stelsel geadviseerd om een correctief referendum mogelijk te maken. Een voorstel om zo’n bindend referendum in de grondwet op te nemen, werd eind januari 2019 in de Tweede Kamer ingediend. Daar werd het aangenomen en sinds september 2020 wacht het op goedkeuring van de Eerste Kamer. Neemt ook de Eerste Kamer dit voorstel aan, dan zal na de verkiezingen moeten blijken of in beide Kamers een 2/3^e meerderheid voor dit grondwetsvoorstel bestaat.

Een grondwetswijziging na verkiezingen aannemen in een verenigde vergadering

Veel mensen vinden de wijzigingsprocedure die een voorstel tot wijziging van de grondwet moet doorlopen te omslachtig. Bij de tweede keer dat er over moet worden gestemd, is het mogelijk dat een kleine meerderheid in de Eerste Kamer zo’n wijzigingsvoorstel tegenhoudt, terwijl een grote meerderheid in de Tweede Kamer had voorgestemd. Eerste Kamerleden worden niet rechtstreeks gekozen door de bevolking, maar door de leden van de Provinciale Staten. Daarom wordt tegenhouden door een klein deel van de Eerste Kamerleden niet als legitiem beschouwd. De rechtstreeks gekozen Tweede Kamer bestaat uit 150 leden. De Eerste kamer heeft er slechts 75. Worden beide Kamers bij de tweede stemming samengevoegd, dan is de invloed van de leden van de Eerste Kamer op de 2/3^e meerderheid van 225 stemmen veel geringer.

Het briefgeheim wordt aangepast

We zijn zo gewend aan het bestaan van een briefgeheim, dat we ons misschien niet hebben gerealiseerd dat e-mail en andere elektronische berichten daar niet onder vallen. Toch is een briefgeheim essentieel voor het functioneren van een vrije en democratische samenleving. Nu elektronische berichten de papieren berichten eigenlijk in aantal hebben ingehaald, is het van groot belang om dit grondwettelijk recht ook vast te leggen voor elektronisch briefverkeer. Het wijzigingsvoorstel is bedoeld om het briefgeheim in artikel 13 Grondwet techniekonafhankelijk te maken.

Het recht op een eerlijk proces

We zijn er allemaal aan gewend dat in onze rechtsstaat iedereen recht heeft op een eerlijk proces. Toch berust dit recht slechts op meerdere losse bepalingen die in de grondwet staat. Het recht zelf wordt nergens met zoveel woorden genoemd. Daar moet nu verandering in komen. De aanbeveling om dit recht in de grondwet te noemen dateert al uit 2010. In 2016 werd door het kabinet Rutte II een voorstel tot wijziging van de grondwet ingediend.

Preambule in de Nederlandse grondwet

Veel andere Europese landen wijzen voorafgaand aan de grondwetsartikelen op waarden als democratie, rechtsstaat en grondrechten. Dit legt een relatie tussen de grondwet en de bevolking die er haar rechten aan ontleent. Nederland kent tot nu toe niet een dergelijke ‘preambule’. Dat gaat nu veranderen. De voorgestelde tekst luidt: ‘De Grondwet waarborgt de grondrechten en de democratische rechtsstaat.’ De waarde van deze preambule is in Nederland wel minder groot dan in veel andere Europese landen. In Nederland zet de tekst vooral een norm. In veel andere Europese landen kunnen wetten ook rechtstreeks aan de eigen grondwet worden getoetst. Daar heeft zo’n bepaling dus meer waarde. Nederland kent geen toetsingsmogelijkheid van nieuwe wetten aan de grondwet. Er wordt op vertrouwd dat de Eerste en Tweede Kamer bij hun wetgevingsproces de grondwet automatisch in acht nemen. Toetsing van Nederlandse wetten aan internationale verdragen is trouwens wél mogelijk.

Veelgestelde vragen

Eerste publicatie op: 23 januari 2021

• Deel Artikel:

Nederland Politiek

Geschreven door: Team Kennisdomein

Van Kennisdomein

Team Kennisdomein bestaat uit specialisten die hun sporen hebben verdiend. Het team zorgt voor invulling van Kennisdomein vanuit de passie voor schrijven en het delen van kennis met anderen. De specialisten willen graag meer inzicht creëren in tal van onderwerpen zodat...

Meer informatie