Wat is het socialisme voor politieke stroming

Benieuwd naar het socialisme als politieke stroming? Verkrijg inzicht in de kernwaarden, historische context en de rol ervan in de Nederlandse politiek. Na deze blog ben je helemaal bij!

Team Kennisdomein

3 juni 2023 ·

7 minuten Leestijd

8.9K X Bekeken

Wat is het socialisme voor politieke stroming? Misschien kan je deze vraag zo beantwoorden omdat je het er wel eens met vrienden of familie over hebt gehad en wil je even een korte samenvatting ter herinnering. Of misschien heb je het woord socialisme wel eens horen vallen en heb je geen idee wat het precies inhoudt. Nadat je dit blog hebt gelezen weet je in grote lijnen wat het socialisme inhoudt. Misschien spreekt het je erg aan en kan jij je goed in deze politieke stroming vinden. Het kan ook zo zijn dat het je totaal niet aanspreekt. Gelukkig zijn er meerdere politieke stromingen en kun je in dat geval naar een andere stroming te kijken. Misschien spreekt het liberalisme, waarbij de vrijheid van het individu voorop staat of confessionalisme waar het geloof centraal staat je wel aan.

Lees verder na de afbeelding.

Wat is socialisme?

Er zijn veel verschillende vormen en gradaties van socialisme. Wat hier wordt beschreven zijn de theoretische basisprincipes die in de praktijk in zwaarte kunnen verschillen. Later in dit blog wordt besproken hoe het socialisme in Nederland werkt.

Socialisten willen de inkomensverschillen tussen arm en rijk verkleinen, dit wordt nivellering genoemd. Zij willen een rechtvaardige samenleving waarin iedereen gelijkwaardig is en dezelfde kansen in het leven heeft, ongeacht afkomst, geslacht, religie en sociale positie. Om die gelijkwaardigheid te bereiken willen zij dat de productiemiddelen arbeid (de mensen die werken en het werk zelf), natuur (grondstoffen) en kapitaal (geld, land en machines) in de handen van de gemeenschap zijn.

Het socialisme is in principe tegen marktwerking, dit houdt in dat zij tegen vrije concurrentie zijn waarbij de prijs door vraag en aanbod tot stand komt. Doordat de overheid de productiemiddelen beheert, moeten de verschillen tussen arm en rijk vanzelf verkleinen. Overheidsbemoeienis vinden socialisten dan ook noodzakelijk en zij willen een verzorgingsstaat. Hierbij zorgt de overheid voor het welzijn en de welvaart van de burgers. Een socialist vindt het belangrijk dat de armere en/of zwakkere mensen uit de samenleving beschermd worden door de staat. Zij gaan uit van het principe ‘de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten’, het draagkrachtbeginsel. Dit betekent: mensen die meer te besteden hebben, moeten in verhouding ook meer belasting betalen. Op deze manier moeten de inkomensverschillen kleiner worden en dragen hoge inkomens meer bij aan de collectieve voorzieningen. Dit zijn voorzieningen die de overheid verstrekt en waar iedereen recht op heeft zoals uitkeringen.  

Uitgangspunten van het socialisme

• Overheid moet actief ingrijpen in de samenleving om gelijke kansen voor mensen te creëren
• Een goed ‘vangnet’ voor de zwakkere in de samenleving
• Iedereen heeft dezelfde rechten en plichten en is gelijkwaardig
• Het verschil tussen arm en rijk verkleinen

Communisme versus socialisme

De begrippen communisme en socialisme worden regelmatig door elkaar gehaald en gebruikt. Alleen zit er wel degelijk verschil tussen deze twee. Wat is het communisme precies en waarin verschilt het van het socialisme?

Communisme

Communisme is in zijn extreme vorm een politiek, sociaal en economisch systeem waarin alle eigendommen van de staat zijn. De overheid regelt basisvoorzieningen als voeding, huisvesting, onderwijs en zorg. De bedoeling hiervan is dat alle burgers gelijke mogelijkheden in het leven hebben, dat er geen verschillen ontstaan door bijvoorbeeld status of rijkdom en dat honger en armoede worden uitgebannen.

Deze idealen bleken in de praktijk moeilijk te combineren met de de menselijke aard. Als er geen beloning staat op prestaties en geen druk is om te presteren, worden bij veel mensen de creativiteit en motivatie in het werk minder. Daardoor functioneert de maatschappij slechter. De overheid reageert door de druk op de burgers op te voeren en de vrijheden in te perken: dictatuur. En er worden concessies aan het systeem gedaan met bv. verschillen in salarissen en status.

Landen die tegenwoordig soms nog als communistisch worden gezien zijn China, Noord-Korea en Cuba. Ook daar is er geen sprake van extreem communisme, wel (al zullen ze dat zelf niet toegeven) van dictatuur.

Socialisme

Je kunt het socialisme zien als een aangepast communisme. Aangepast aan menselijke behoeftes en beperkingen en aan de maatschappelijke en politieke realiteit. Door liberale elementen toe te laten of door compromissen te sluiten met een bestaand kapitalistisch of liberaal systeem probeert het de idealen zo goed mogelijk te verwerkelijken. De aanpassing gaat soms vrij ver, zoals bij de sociaaldemocratie.

Sociaaldemocratie

De grondleggers van het communisme, Karl Marx en Friedricht Engels, gingen uit van een ‘klassenstrijd’ met het kapitalisme, dat volgens hun niet te verenigen was met een rechtvaardige opzet van de maatschappij. Het zou nooit vrijwillig zijn voorrechten van eigendom  en vrij ondernemerschap afstaan, dus was een revolutie onvermijdelijk. Sociaaldemocraten zien dat anders: ze denken het kapitalisme te kunnen hervormen en langs democratische weg een samenleving te kunnen creëren met meer gelijkheid.

Na de Tweede Wereldoorlog maakte deze stroming in Nederland zoals in veel West-Europese landen een sterke ontwikkeling door. Zij kwam op voor de kansarme mensen met lage inkomens, onder wie de arbeiders een grote belangengroep vormden. Er was veel armoede maar de politieke invloed nam toe en langzaamaan ontwikkelde de verzorgingsstaat zich. 

Intussen hebben veel mensen het beter gekregen, zijn er sociale voorzieningen die min of meer voldoen en spelen er andere thema’s in maatschappij en politiek. 

Zweden, Finland en Denemarken hebben momenteel nog een sociaaldemocratische regering. Wel zijn ook in die landen de rechts-populistische partijen in opkomst.

Wat zijn onder andere belangrijke uitgangspunten van een sociaaldemocratie?

• Een uitgebreid en goed systeem wat betreft sociale zekerheid
• Verschillen tussen arm en rijk verkleinen
• Zorgen voor goed onderwijs, kinderopvang en gezondheidszorg, betaald door de overheid
• Een hogere belasting voor de rijkere burgers om de collectieve voorzieningen te kunnen betalen

Socialisme in Nederland

In onze Tweede Kamer zitten drie partijen die voortkomen uit het socialisme, dit zijn de PvdA, de SP en GroenLinks. Maar waar staan deze partijen dan precies voor?

PvdA

In 1946 is de Partij van de Arbeid opgericht, een sociaaldemocratische partij die is ontstaan uit o.a. de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP), die al in 1894 was opgericht. Zij heeft sterk bijgedragen aan de ontwikkeling van de verzorgingsstaat na de Tweede Wereldoorlog. Hierdoor wordt de PvdA ook gezien als de belangrijkste sociaaldemocratische partij van Nederland.

De PvdA heeft meerdere keren een minister-president geleverd, onder wie Willem Drees, Joop den Uyl en Wim Kok. De laatste jaren is de invloed van de partij minder groot. Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2021 heeft zij negen zetels behaald (minder dan 6% van het totaal).

Een aantal standpunten van de PvdA bij de verkiezingen van 2021:

• Iedereen die werkt krijgt steun bij pech en heeft recht op een fatsoenlijk pensioen
• Het minimumloon verhogen naar 14 euro per uur
• Er moeten 100.000 nieuwe betaalbare woningen komen
• Geen btw meer op groente en fruit

SP

De Socialistische Partij (SP) is ontstaan in 1972 en heeft vanaf het begin af aan veel actiegevoerd. Naast het actievoeren vond de SP scholing belangrijk, want iemand die de wereld wil veranderen, moet weten hoe alles werkt en hoe de wereld in elkaar steekt.

De SP heeft een solidariteitsregeling, dit betekent dat de volksvertegenwoordiging, dit zijn de Tweede Kamerleden, wethouders en gemeenteraadsleden een deel van hun salaris afstaan. De vergoeding van een Tweede Kamer lid is ongeveer 6000 euro nette per maand. Hiervan staan zij een groot deel af aan de partij en houden zelf 2977 euro per maand netto over. De SP wil met het geld van de solidariteitsregeling investeren in hun idealen: gelijkwaardigheid, menselijke waardigheid en solidariteit.

 In 2021 hebben zij bij de Tweede Kamer verkiezingen negen zetels gehaald, vijf minder dan bij de verkiezingen in 2017.

Een aantal standpunten van de SP bij de verkiezingen van 2021:

• Een maximumsalaris voor bestuurders
• Minder geld voor Brussel
• Maximumsalaris in de publieke en semipublieke sector wordt gelijkgesteld aan het ministersalaris
• Pleit voor kleinschalige buurtverpleeghuizen en het behouden van verzorgingstehuizen

GroenLinks

GroenLinks is opgericht in 1990 en is ontstaan uit vier kleinere linkse partijen, waaronder de CPN, de  Communistische Partij Nederland.

De partij vindt groene thema’s zoals duurzaamheid, milieu en de klimaatcrisis van vitaal belang. 

Een aantal standpunten van Groen Links bij de verkiezingen van 2021:

• Investeren in een groene economie
• Intensieve veehouderij een halt toeroepen
• Zich inzetten voor meer recycling
• Duurzame landbouw stimuleren

Bij de Tweede Kamer verkiezingen in 2021 heeft Groen Links acht zetels behaald, zes zetels minder dan in 2017.

Eerste publicatie op: 9 juli 2021

• Deel Artikel:

Politiek

Geschreven door: Team Kennisdomein

Van Kennisdomein

Team Kennisdomein bestaat uit specialisten die hun sporen hebben verdiend. Het team zorgt voor invulling van Kennisdomein vanuit de passie voor schrijven en het delen van kennis met anderen. De specialisten willen graag meer inzicht creëren in tal van onderwerpen zodat...

Meer informatie