Overgewicht in Nederland

De problematiek rond overgewicht in Nederland komt steeds duidelijker op de politieke agenda te staan. Het aantal mensen met overgewicht is sterk toegenomen. Dit zorgt ook voor een toename van ziektes die hiermee samenhangen. Tijdens de corona-crisis is bovendien gebleken dat mensen met overgewicht vatbaarder kunnen zijn voor het virus. Dit heeft opnieuw de nadruk gelegd op een probleem dat samenhangt met onze welvaart.

Team Kennisdomein

30 mei 2023 ·

7 minuten Leestijd

6.4K X Bekeken

Lees verder na de afbeelding.

Begrip obesitas en de BMI

Spreken we van overgewicht dan wordt ook vaak de term obesitas gebruikt. Toch is obesitas eigenlijk gereserveerd voor de ernstige vormen van overgewicht. Het kan daarom verwarrend zijn dat in het spraakgebruik de termen door elkaar worden gebruikt.

Je kunt eenvoudig meten of je zelf overgewicht hebt. Hiervoor wordt de zogenaamde Body Mass Index (BMI) gebruikt. Deze index geeft de verhouding aan tussen jouw lengte en je gewicht. Dit wordt uitgedrukt in een cijfer.

Bereken zelf je BMI

Heb je een rekenmachine bij de hand, dan kun je heel snel je eigen BMI berekenen. Neem eerst je gewicht in kilo’s en deel dit getal door je lengte in het kwadraat. Een voorbeeld: Stel dat je 75 kilo weegt en 1,80 meter lang bent, dan is de berekening als volgt: 75 / (1,80 x 1,80) = 23,15. Met deze BMI van 23,15 zit je aan de goede kant van de streep.

Overgewicht, obesitas, morbide obesitas

Zolang jouw BMI tussen de 18,5 en 25 zit is je gewicht namelijk gezond. Komt je BMI uit tussen de 25 en 30, dan heb je overgewicht. Zit de uitkomst tussen de 30 en 40, dan is het overgewicht ernstig en wordt dit obesitas genoemd. Ook de term ‘morbide obesitas’ wordt soms gebruikt. Dan is er sprake van een BMI die boven de 40 ligt. Je loopt dan een groot risico en krijgt te maken met levensbedreigende aandoeningen.

Heb je geen rekenmachine bij de hand en wil je toch snel je BMI berekenen? Kijk dan even op de website van de Hartstichting. Als je hier de gevraagde gegevens invult rolt daar gelijk je BMI uit.

Toename overgewicht in de afgelopen jaren

Dat er sprake is van een groeiend probleem kun je duidelijk zien als je de statistieken van de afgelopen 40 jaar bekijkt. Het probleem nam onder de hele Nederlandse bevolking toe. Dus zowel volwassenen als kinderen en jongeren werden gemiddeld zwaarder.

Bij mensen in de leeftijdsgroep boven de 20 jaar was in die periode de toename het grootst. Bij mensen met een ernstige mate van overgewicht verdubbelde het percentage zelfs. Een paar voorbeelden:

• Tussen 1980 en 2011 nam het percentage mensen met overgewicht toe van 27 procent tot 41 procent van de bevolking.
• In 2019 had zelfs al de helft van alle volwassenen in meer of mindere mate te kampen met overgewicht.
• De toename geldt zowel voor mannen als vrouwen, maar het percentage van mannen met overgewicht nam wel sneller toe.
• Overgewicht bij kinderen en jongeren als totale groep (4-18 jaar) nam tussen 1990 en 2019 niet toe.
• Maar binnen die groep verschoof het overgewicht wel. Het verplaatste zich van jong (4-12 jaar) naar oud (12-18 jaar). Dit gold zowel voor jongens als meisjes.
• Binnen deze groep van 4 tot 18 jarigen vond eenzelfde soort verschuiving plaats van de ernstiger vormen van overgewicht, van obesitas dus.

Waardoor wordt de toename van overgewicht veroorzaakt?

Het antwoord op deze vraag zal niet verbazen: De toename van overgewicht en obesitas wordt veroorzaakt door de ongezonde leefstijl die de afgelopen decennia de bevolking steeds breder in haar greep heeft gekregen. Die leefstijl komt er kort gezegd op neer dat we steeds minder bewegen en steeds ongezonder eten.

Hoewel het probleem bij deskundigen bekend is, geldt dat lang niet voor alle ouders die hun kind verzorgen. Eerder onderzoek uit 2008 liet zien dat maar 34 procent van de ouders met jonge kinderen genoeg inzicht heeft in de oorzaken van overgewicht. Bovendien bleek dat de helft van de ouders overgewicht bij hun kind niet herkende. Afkomst en opleidingsniveau maakten daarbij niet uit. Tenslotte bleek dat maar liefst 87 procent van de ouders met een kind met overgewicht niet bezorgd was over het gewicht van hun kind.

De medische gevolgen van overgewicht en obesitas

Hoe langer een ongezonde levensstijl bestaat hoe moeilijker het is om die weer terug te draaien. Organisaties als het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) hebben dan ook op basis van voorgaand onderzoek besloten om actiever te gaan ingrijpen.

Blijft overgewicht of obesitas bestaan dan heeft dit namelijk allerlei negatieve gevolgen. Psychosociaal is pesten een probleem. Ook treden vaak depressies op bij het kind. Op langere termijn ontstaan problemen met de gewrichten, neemt de kans op diabetes toe en kan er al bij kinderen een hoge bloeddruk ontstaan. In het verlengde hiervan kunnen hart- en vaatziekten optreden.

Vanzelfsprekend bestaan dezelfde risico’s bij volwassenen met overgewicht en obesitas. Maar hoe jonger de ongezonde BMI-waarde ontstaat, hoe groter de risico’s in het verdere leven op complicaties met de gezondheid. Bovendien blijkt dat bij 80 procent van de kinderen met overgewicht dit probleem op volwassen leeftijd blijft bestaan.

Maatschappelijke gevolgen van overgewicht bij de bevolking

Naast allerlei persoonlijke gevolgen legt een overmaat aan te zware mensen ook een forse druk op de maatschappij. Zo neemt op volwassen leeftijd meestal het werkverzuim toe als gevolg van problemen met het overgewicht. Dit leidt dus direct tot maatschappelijke kosten van ziekteverzuim en productieverlies.

Bij mensen met overgewicht gaat de kwaliteit van leven achteruit. Dit kan leiden tot psychosociale noden waarvan het oplossen natuurlijk ook geld kost. Wordt op latere leeftijd in het lichaam ingegrepen, dan zorgen kosten van een maagverkleining, een heupoperatie of knieoperatie tot een flinke medische kostenpost.

Recente exacte cijfers van deze kosten zijn moeilijk te vinden. Het hangt er onder meer vanaf welke maatschappelijke kosten aan het probleem van overgewicht worden gekoppeld. De meest neutrale cijfers komen van de Gezondheidsraad en dateren uit 2006. Aan directe kosten die met obesitas samenhangen werd toen 500 miljoen euro per jaar besteed. De indirecte kosten, zoals die van ziekteverzuim en verlies van productiviteit, kwamen in dat jaar uit op 2 miljard euro. 

Werken aan de oplossing van het probleem

Voor kinderen voert de JGZ sinds 2012 een actief beleid om het overgewicht terug te dringen. De JGZ ontwikkelde hiertoe eigen begeleidingstrajecten. Ook wordt actief geprobeerd om ouders met hun kind door te verwijzen naar de huisarts of kinderarts.

Care for Obesity voor kinderen

Op landelijke schaal wordt het probleem sinds 2018 ook actief aangepakt door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Het ministerie doet dit in samenwerking met Care for Obesity (C4O). Dit is een project van de Vrije Universiteit Amsterdam en wordt sinds 2013 door het ministerie gefinancierd. Het model van aanpak voor kinderen dat uit deze samenwerking is ontstaan heet ‘Kind naar Gezonder Gewicht’. Dit model wordt sinds 2018 landelijk uitgerold.

Partnerschap Overgewicht Nederland voor volwassenen

Inmiddels heeft het Ministerie van VWS aan het Partnerschap Overgewicht Nederland (PON) opdracht gegeven om ook voor volwassenen een landelijk basismodel te ontwikkelen. Het PON is een koepelorganisatie van medische en paramedische beroepsverenigingen, patiëntenorganisaties, wetenschappelijke en publieke gezondheidsorganisaties en zorgverzekeraars.

Het PON heeft het model dat C4O voor kinderen ontwikkelde als vertrekpunt genomen. De gemeente Rotterdam geldt bij de bestrijding van overgewicht als koplopergemeente. Samen met de gemeente Rotterdam is het PON nu bezig het model van C4O om te vormen naar een aanpak voor volwassenen.

Het Nationaal Preventie Akkoord

Dit project van het PON is gebaseerd op het Nationaal Preventie Akkoord. Dit werd in 2018 tussen 70 partijen gesloten. Het nationaal Preventie Akkoord heeft tot doel de algehele gezondheid van Nederland te verbeteren. Zo moet voor 2040 het niveau van obesitas zijn teruggedrongen naar het niveau van 1995.

Bekijk ook onze blog over afvallen met een plantaardig dieet.

Veelgestelde vragen

Eerste publicatie op: 10 april 2021

• Deel Artikel:

Nederland Verslaving Voeding

Geschreven door: Team Kennisdomein

Van Kennisdomein

Team Kennisdomein bestaat uit specialisten die hun sporen hebben verdiend. Het team zorgt voor invulling van Kennisdomein vanuit de passie voor schrijven en het delen van kennis met anderen. De specialisten willen graag meer inzicht creëren in tal van onderwerpen zodat...

Meer informatie