Wat is opera en waar komt het vandaan

Naast de vraag: “Is dat echt je baan?”, hoor ik als professioneel operazanger vaak: “Maar wat is opera eigenlijk en waar komt opera vandaan? Waarom zingen ze zo raar? Waar gaat het over?”.

Quirijn de Lang

30 april 2023 ·

7 minuten Leestijd

7.3K X Bekeken

Duidelijk is dat er veel vragen over opera zijn en het is ook een kunstvorm die een goede uitleg en introductie verdient. Opera is in ieder geval niet dikke mensen die hoog en hard onverstaanbaar zingen. Althans, meestal niet…

Lees verder na de afbeelding.

Een introductie tot een kunstvorm

Opera is ten eerste een theater-kunstvorm. Het is een toneelstuk op muziek waar de tekst gezongen wordt. De concertzanger in jacquet of baljurk kan arias (monologen) of duetten (dialogen) uit een opera zingen, maar dat is niet wat opera is, net zomin als enkel ‘To be or Not to be’ het toneelstuk van Shakespeare is.

De moderne musical en opera

De moderne musical kan gezien worden als een achterkleindochter van de opera, via operette en klassieke musicals uit de jaren ’20-’40. Op dezelfde manier is opera dus een toneelstuk op muziek, met het tweede grote verschil dat operazangers niet versterkt worden door microfoons. Het vergt toegewijde training om de technieken te leren beheersen om enkel en alleen met de eigen stem een heel theater te vullen en verstaanbaar door het geluid van 80 instrumenten van het orkest te snijden, terwijl je ook nog als acteur een rol vertolkt en de dirigent in de gaten houdt.

Het ontstaan en de geschiedenis van opera

Opera is ontstaan in Florence ten tijde van de Renaissance, rond 1600 bloeiden daar de welvaart en de kunsten op. De gegoede burgerij had de mogelijkheid zich te verdiepen in astronomie, beeld- en schilderkunst, filosofie en geschiedenis. De fascinatie met het Romeinse rijk, maar meer nog de Griekse Oudheid vierde hoogtij. Men kwam bij elkaar in gezelschappen, zoals we vandaag de Rotary Clubs hebben, waar men elkaar nieuwe bevindingen liet zien en over allerlei onderwerpen discussieerden. Zo kwam er tussen 1573-1587 een gezelschap bijeen in het huis van Graaf Bardi. Vincenzo Galilei, vader van Galileo, was lid. Ze noemden zich de Camerata de’ Bardi en ze waren bijzonder geïnteresseerd in de oude Griekse tragedies. Wellicht door het voorkomen van koren in die tragedies, bedachten ze dat de toneelstukken op muziek zouden zijn uitgevoerd.

Besloten werd om een toneelstuk te schrijven op muziek, waar de tekst gezongen werd. De tekst moest het belangrijkst blijven en de muziek begeleidde. Dit werd de allereerste opera: Dafne (1597) gecomponeerd door Jacopo Peri. Dit werk is verloren gegaan, maar het idee sloeg aan. Slechts tien jaar later verschijnen de eerste operas van Claudio Monteverdi. Zijn L’Orfeo (1607), L’Incoronazione di Poppea, en Il ritorno d’Ulisse in patria zijn meesterwerken die vandaag de dag nog zeer regelmatig worden uitgevoerd. Luister naar L’Orfeo en je merkt dat de tekst eigenlijk op muziek gezegd wordt (recitar cantando – zingend spreken) en enkel bij grote emotie een melodietje krijgt. De tekst staat voorop.

Lees verder na de video.

Als we honderd jaar vooruit spoelen naar de Barok, is opera populair, vooral door de eerste sterzangers van het genre – de castraten. Dit waren jongens die uitzonderlijk muzikaal waren gebleken met een mooie heldere stem. Ze werden gecastreerd en ondergingen een allesomvattende muzikale training in zang en compositie. Door de castratie behielden ze hun hoge stem, en door de training bouwden ze die stem uit in kracht en omvang. Door de aangepaste hormoonbalans ontwikkelden zij ook een grotere borstkas, wat hielp bij het zingen van lange frases op een adem. Het spectaculaire vocale vuurwerk wat zij konden vertonen trok een groot publiek aan. De stem en muziek voerden de overhand op de tekst. Vivaldi en Porpora schreven opera’s voor deze eerste opera-goden, en Händel probeerde zijn opera’s ook nog een beetje inhoud te geven.

Lees verder na de video.

De man die het startschot geeft voor de Klassieke periode in de muziek is Mozart. En ook in de opera is hij revolutionair. Terwijl zijn rivaal Salieri nog voor de castraten schrijft, introduceert Mozart een derde aspect in de opera, namelijk het dramatische. In zijn opera’s werken tekst en muziek samen met wat we op het toneel zien gebeuren. We worden in het verhaal gezogen als in een film. Hij speelt ook met een ander aspect wat uit de geschiedenis van de opera is voortgekomen: Het was normaal geworden dat de castraten de grote helden speelden, maar ze deden dat met een stem die op dezelfde hoogte klonk als een vrouwenstem. Mozart gebruikte geen castraten meer, maar liet een vrouw de rol van jongen spelen, verkleed als man. Cherubino in Le Nozze di Figaro (1786) is dus een jongensrol, gezongen door een vrouw. Omdat hij zich ook nog verkleedt, is hij, op een gegeven moment, een als vrouw verklede jongen, gespeeld door een vrouw. Dit is iets waar beginnende luisteraars erg aan moeten wennen, maar komt dus voort uit de castraten traditie van de opera geschiedenis.

Lees verder na de video.

Opera en de industriële revolutie

Met het aanleggen van spoorlijnen over de hele wereld, ten tijde van de industriële revolutie, komen we ook in de opera in een nieuw tijdperk terecht. Door het contact met exotische werelddelen verlangt men naar verre oorden op het toneel. In deze tijd worden opera’s geschreven over China (Turandot), India (Lakmé), Ceylon (Les Pêcheurs des Perles), Japan (Madame Butterfly), Zigeuners in Spanje (Carmen, 1875) en het Wilde Westen (La Fanciulla del West, 1910). Dit leidde al snel tot een drang naar verhalen over het ‘echte leven’, moderne verhalen over gewone mensen. Deze stroming heet Verismo (Het Werkelijke), en uit zich in emotionele verhalen over eerwraak in Sicilië (Cavalleria Rusticana), armoedige studenten op een Parijse zolderkamer (La Bohème), of arbeiders op een rivierboot in Frankrijk (Il Tabarro).

Opera in alle talen

Ook vandaag de dag worden nog opera’s geschreven, en wel in alle talen. De hoofdtalen van opera zijn Italiaans, Frans, Duits, Russisch, en Engels. Maar ze zijn er ook in het Tsjechisch, Fins, Spaans, Iers, en ja, zelfs Nederlands (bijvoorbeeld Attima van Constant van de Wall, 1917). Zangers worden geacht de meeste talen goed te spreken, ook omdat de meeste producties door een internationale cast worden gemaakt, en het is niet ongewoon dat er in de repetitiezaal Engels, Frans, Italiaans en Duits door elkaar heen wordt gesproken.

De regie van opera

Nog een paar opmerkingen tot slot: Anders dan bij de grote musicals ligt de regie van een opera niet vast. Een Carmen kan op allerlei wijzen op het toneel verschijnen, al naar gelang de visie van de regisseur en designer van die productie. Oorspronkelijk gaat Carmen over zigeuners, soldaten en stierenvechters in Spanje rond 1820. De voorstelling die je gaat bekijken kan in deze tijd geplaatst zijn, of wellicht in de periode van de Spaanse burgeroorlog in 1937, of volgens Duits Regietheater, op de Zuidpool, waar Carmen een pinguin is en Don José een wetenschapper die een nachtmerrie heeft. Het kan dus heel anders uitpakken dan verwacht. Dit kan omdat een stuk uit meerdere lagen bestaat: Carmen gaat over zigeuners en soldaten, maar eigenlijk over jaloezie, vrijheid, geloof, obsessie, en eigenwaarde, diepere menselijke emoties dus, die vertaalbaar zijn naar andere tijden en situaties.

Opera wordt soms gezongen in een vertaling, maar meestal in de originele taal. Om je te helpen het verhaal te volgen is er boventiteling aanwezig.

Om echt van opera te genieten kan ik aanbevelen om de eerste keer de gezongen tekst mee te volgen via een vertaling, zodat je naast de muziek ook de context meekrijgt van wat er gezongen wordt. Opera lijkt misschien onbegrijpelijk en elitair als je er zomaar mee geconfronteerd wordt, maar na deze introductie belet niets je meer om deze prachtige wereld te ontdekken. Veel plezier!  

Eerste publicatie op: 17 september 2020

• Deel Artikel:

Muziek

Geschreven door: Quirijn de Lang

Van Quirijndelang.com

Quirijn de Lang behoort al twintig jaar tot een select groepje van Nederlandse operazangers die internationaal zijn doorgebroken. De bariton wist al vanaf zeer jonge leeftijd dat hij thuishoorde op het podium en werkte daar vanaf zijn 15e doelgericht naartoe. Na een jaar studie in Milaan, bleek...

Meer informatie