Werken in een schooltuin

De schooltuinen in Nederland bestaan nu ongeveer 100 jaar. Niet elk kind heeft het geluk om in een schooltuin te kunnen werken. Uit onderzoek blijkt dat momenteel slechts 10 procent van de scholen aan schooltuinieren doet. Veel mensen zijn dan ook niet bekend met het fenomeen schooltuin. Wat is een schooltuin eigenlijk? De naam verraadt al veel: het is een tuincomplex voor basisschoolkinderen waar ze actief kennismaken met de natuur. Ze leren er een moestuintje aan te leggen en zelf te beheren. 

Team Kennisdomein

30 april 2023 ·

8 minuten Leestijd

5.3K X Bekeken

Lees verder na de afbeelding.

Het aantal schooltuincomplexen in Nederland 

Over het algemeen vind je in de meeste steden wel schooltuincomplexen. Uit onderzoek in 2018 bleek dat er op dat moment zo’n 480 complexen waren. De groei en krimp van het aantal complexen heeft de afgelopen eeuw haar ups en downs gekend. Dit had onder andere te maken met de doelstelling die aan de schooltuinen werd verbonden. Zo speelden ze na de Eerste Wereldoorlog een rol in de voedselvoorziening van arme gezinnen. Later kwam er het aspect van educatie over natuur en milieu bij. In de huidige tijd is dit aspect steeds belangrijker geworden. Bovendien begint de aandacht voor gezonde voeding ook steeds meer waarde te krijgen.

Grote complexen en de kinderboerderij 

Er zijn ook basisscholen die rond hun eigen school een moestuin hebben aangelegd. Daar kunnen de kinderen immers ook tuinieren. Maar het meest interessant zijn toch wel de complexen die met gemeentesteun zijn aangelegd. Die worden door diverse basisscholen bezocht en hebben een schaalgrootte die het gebruik van betere materialen mogelijk maakt.
In sommige gemeenten worden kinderboerderijen en schooltuinen gecombineerd. Samen vormen ze een locatie waar kinderen kennis kunnen maken met de bodem, planten en dieren. Bovendien kunnen kinderboerderij en schooltuinen zo hun voorzieningen delen.

Planten, verzorgen, groeien en oogsten

De welvaart waarin wij leven en de soms drukke agenda’s van ouders en kinderen, heeft ons in een samenleving gebracht waarin kinderen sla en aardappels slechts uit de supermarkt kennen. Het proces van planten, verzorgen, groeien en oogsten komt in hun leven niet meer voor. Een schooltuin is ervoor bedoeld om kinderen met dit basisbeginsel van het leven te laten kennismaken. Als mens zijn wij afhankelijk van de natuur. Ook de kweek op grote schaal van groenten en planten vindt immers haar oorsprong in het cultiveren van deze natuur. Zicht houden op de basisbeginselen van dit natuurproces hoort daarom aan ieder mens te worden onderwezen. Zonder deze basiskennis weten veel kinderen niet beter dan dat sla uit het groenteschap komt en melk uit een pak.

De organisatie van een schooltuincomplex 

Elk schooltuinencomplex is anders. Dit heeft te maken met de ligging, de grondsoort en de input die beheerders er verzorgen. Ook is het per gemeente verschillend wie op het schooltuinencomplex als aanspreekpunt dient. Vaak is er een beroepskracht aanwezig met een groep vrijwilligers. Soms worden de schooltuinen ook volledig door vrijwilligers draaiend gehouden. De kinderen die er in hun schooltuin komen werken zitten meestal in groep 5 of 6 van de basisschool. Ze variëren daarmee in leeftijd van 8 tot 10 jaar.

Hoe gaat het meedoen door een school in zijn werk?

Doet een school mee aan de schooltuinen, dan komen de kinderen onder schooltijd in klassikaal verband naar de schooltuin toe. Ze komen wandelend als de school dichtbij is en anders op de fiets. Is het schooltuinseizoen begonnen, dan komen de kinderen elke week op deze manier naar de schooltuin. De eerste keer gebeurt dit in de maand maart of april. De leerlingen komen dan samen op een stuk omgeploegd land. Meestal is dit eerste bezoek al voorafgegaan door een educatieve video op school. Vaak steken op dit stuk land ook al stokjes uit de grond, met daartussen lapjes grond van 3 meter lang en 1,5 meter breed. De medewerkers van het schooltuincomplex hebben zo alvast de grond in de juiste stukjes verdeeld. Bestaat de basisschoolgroep uit 25 kinderen, dan krijgen zij dus 25 van deze lapje grond naast elkaar toebedeeld. Een paadje langs de stukjes grond vormt voor hen de weg ernaartoe.

Elk kind een eigen tuintje, het eerste gewas

Aangezien elk kind zo een eigen stukje grond toegewezen krijgt, is het belangrijk om dit goed zichtbaar te maken. Het is dan ook op veel complexen gebruikelijk om kinderen vooraf een bordje voor hun schooltuin te laten maken. Vaak komen zij dan een week eerder met hun ouders naar het schooltuinencomplex toe. Daar krijgen ze een blanco houten bordje op een paaltje. Ze kunnen dit dan ter plaatse met verf bewerken. Al deze eigen kunstwerkjes worden natuurlijk door de kinderen voorzien van hun eigen naam. Bij het eerste klassikale bezoek aan de schooltuin zet elk kind in het eigen tuintje dit bordje in de grond. Zo wordt in één klap het toegewezen terrein ingedeeld. Tijdens de eerste schooltuinles gaat ook al gelijk het eerste gewas de grond in. Na een duidelijke instructie door de beroepskracht of vrijwilliger poten de leerlingen hun eerste pootaardappels.

Krimp terwijl de noodzaak juist toeneemt

Dat het huidige niveau van voorzieningen aan het krimpen is, heeft alles te maken met de manier waarop één en ander wordt gefinancierd. Het geld komt uit de gemeentelijke pot en zoals bekend zijn gemeenten al sinds de jaren ’80 van de vorige eeuw aan het bezuinigen. Die trend heeft zich nog verder doorgezet nu gemeenten in het afgelopen decennium meer financiële taken toebedeeld hebben gekregen. Juist in het huidige tijdsbestek wordt het belang steeds groter om kinderen al op jonge leeftijd met het aspect ‘voeding’ in aanraking te laten komen. Zo leren zij in de schooltuin om zonder bestrijdingsmiddelen gewassen te kweken. Ze zijn daar tijdens de duur van de schooltuinen ook zelf verantwoordelijk voor.

Eigen verantwoordelijkheid en eigen zintuiglijke waarneming

Die eigen verantwoordelijkheid is zo breed mogelijk vorm gegeven. Zo kunnen de kinderen ook buiten schooltijd voor hun eigen tuintje komen zorgen. Bij warm weer betekent dit dat met een gieter water moet worden gegeven. Ook het wieden van onkruid komt voor rekening van het kind. Theoretische kennis over de natuur wordt zo aan eigen zintuiglijke waarneming gekoppeld. Dit is bij kinderen in die leeftijd de beste manier om ook werkelijk kennis omtrent de natuur te laten beklijven. Werken in de schooltuin brengt kinderen ook in aanraking met tegenvallers. Stond het gewas te lang droog of zagen vogels hun kans, dan kunnen sommige gewassen mislukken. Voor kinderen een leerzaam moment. Een goede schooltuinbeheerder kweekt ook apart nog een veld met dezelfde gewassen. Zit het tegen in het schooltuintje van een kind, dan kan ook dit kind hier bijvoorbeeld sla oogsten op de dag dat iedereen dit mag.

Met je handen in de grond leren over gezonde voeding

Aan het einde van het schooltuinseizoen worden de groenten en sierplanten geoogst die door de kinderen geplant of gezaaid zijn. Vrijwel elk kind vindt tuinieren leuk. De verrassing dat iets dat je in de grond stopt uitgroeit tot een echte plant, levert een ervaring op die een kind nooit meer vergeet. Het schooltuinseizoen biedt aan kinderen ook de gelegenheid om kennis te maken met bodemdiertjes. Die zijn essentieel voor het voortbestaan van ons milieu. Ook werken kinderen met hun handen in de grond. Steeds vaker wordt duidelijk dat de huidige generatie kinderen dit helemaal niet meer gewend is. Onwennigheid is in het begin vaak zichtbaar, maar die verdwijnt na een paar lessen bezig zijn met de natuur. Uiteindelijk is het kweken van eigen groenten in de schooltuin ook een goed moment om kinderen over de principes van gezonde voeding te vertellen. In een tijd die gekenmerkt wordt door massaal overgewicht, valt hier met het oog op de nabije toekomst voor iedereen winst te behalen. Veelal krijgen de schooltuinkinderen ook recepten mee naar huis. Zo kunnen ze thuis met hulp van hun ouders een gezonde maaltijd bereiden.

Veelgestelde vragen

Eerste publicatie op: 23 juni 2021

• Deel Artikel:

Veganisme Voeding

Geschreven door: Team Kennisdomein

Van Kennisdomein

Team Kennisdomein bestaat uit specialisten die hun sporen hebben verdiend. Het team zorgt voor invulling van Kennisdomein vanuit de passie voor schrijven en het delen van kennis met anderen. De specialisten willen graag meer inzicht creëren in tal van onderwerpen zodat...

Meer informatie